De bewoonbaarheid en de leefbaarheid van Nederland wordt voor een groot deel bepaald door de bescherming tegen water. Dit heeft alles te maken met dat een groot deel van ons land onder zeeniveau ligt. Tijdens het fietsen van de LF Zuiderzeeroute ontdek je de sporen die de Zuiderzee heeft nagelaten in landschappen en haar deels hebben voorgegeven. Ook ontmoet je ingenieuze waterwerken die water en land uit elkaar houden.
Waterbeheersing
Al sinds de 10de eeuw is Nederland actief op het gebied van waterbeheersing. Land achter de dijken wordt droog gehouden en beschermd tegen hoog water. Mede door ontwateren, afgravingen en ontbossing daalde de bodem door de jaren heen. Inwoners moesten creatief zijn en legden dijken en terpen aan. Tijdens de LF Zuiderzeeroute kom je een aantal van deze dijken en terpen tegen. Ook het afvoeren van water is van levensbelang. Naast de natuurlijke wijze waarop dit gebeurt maken we al sinds de middeleeuwen gebruik van bemaling en gemalen.
Een gemaal is eigenlijk een hele grote pomp en verplaatst water van een lager naar een hoger gelegen gebied. Neerslag en water dat in de polder terecht komt moet worden weggepompt. Doormiddel van het gemaal wordt de waterstand op peil gehouden. Afhankelijk van het gebied waarin het gemaal zijn werk doet wordt gesproken over een polder- of boezemgemaal. Een poldergemaal loost bijna altijd op een boezem, rivier of kanaal. Een boezemgemaal op een rivier, kanaal of op zee.
Gemaal Warder en Cees Mantel
Tijdens de 440 kilometer rondom de Zuiderzee kom je een aantal van deze gemalen tegen. Net voorbij het plaatsje Warder fiets je langs het Gemaal Warder: een modern gemaal uit 1998. Vanaf een uitzichtpunt op de dijk kun je het gemaal goed bekijken tegen de achtergrond van oneindige graslanden, doorsneden door kaarsrechte sloten. Noord-Holland ligt voornamelijk onder zeeniveau en dat kun je vanaf hier goed zien. Het waterpeil in het Markermeer achter je is flink hoger. De gemalen pompen het water naar het Markermeer en houden zo de achtergelegen polder droog. Verderop, na Schardam, kom je nog zo’n gemaal tegen. Het Gemaal Cees Mantel is écht gloednieuw, het werd geopend in 2017. Het pompt rustig 2000 kuub water per minuut weg. Dat is zoiets als een vol Olympisch zwembad, elke minuut. Vissen kunnen in twee richtingen het gemaal passeren.
Musea in gemalen
Bij Andijk en zeven kilometer verder naar het westen bij Medemblik staan achter de dijk twee voormalige gemalen die nu onderdak bieden aan musea: het poldermuseum in het voormalige poldergemaal Het Grootslag bij en het Stoommuseum in het voormalig stoomgemaal Vier Noorder Koggen.
Even voorbij Medemblik fiets je langs een imposante gemaal uit 1930 dat gebruikt wordt om het Wieringermeer droog te maken en te houden. Het elektrisch aangedreven gemaal is genoemd naar ingenieur Cornelis Lely, initiatiefnemer tot de Zuiderzeewerken. De werken behoren tot de grootste waterbouwkundige projecten van de wereld.
Gemaal Smeenge
In de Noordoostpolder fiets je bij Kraggenburg langs gemaal Smeenge. Het werd op 22 april 1941 in gebruik genomen. Op 9 september 1942 viel de Noordoostpolder droog, mede door het malen van gemaal Buma. Er is circa 1.500 miljoen m3 water uit de polder verwijderd, waarvan circa 375 miljoen door Smeenge. Het gemaal is vernoemd naar de liberaal mr. H. Smeenge, één van de grote voorvechters van de in 1885 opgerichte Zuiderzeevereniging. Deze vereniging deed onderzoek naar de inpoldering van de Zuiderzee, de Wadden en de Lauwerszee. Het gebouw is in opdracht van de Dienst der Zuiderzeewerken door de Haagse architect D. Roosenburg ontworpen in functionalistische stijl en zeker het bezoeken waard.
Gemaal Lovink
In oostelijk Flevoland vind je drie gemalen. De kleinste van het trio is gemaal Lovink in biddinghuizen. Het gemaal is genoemd naar dr. H.J. Lovink (1866-1938), de voorzitter van de staatscommissie die de drooglegging van de Zuiderzeepolders voorbereidde en daardoor betrokken was bij de aanleg van Proefpolder Andijk. Het gemaal werd in 1957 in gebruik genomen om samen met de gemalen Colijn en Wortman de polder Oostelijk Flevoland droog te malen. Als je het gemaal wil bezoeken moet je wel een stukje van de route af.
Tijdens de LF Zuiderzeeroute kom nog meer gemalen tegen die het afstappen waard zijn:
- Woudagemaal
- Stoomgemaal Arkemheen
- Gemaal A.F. Stroink